Jaguar (Panthera onca)

Gatunek ssaka z rodziny kotowatych, zaliczany do wielkich kotów i jedyny przedstawiciel rodzaju Panthera spotykany w Amerykach. Trzeci co do wielkości przedstawiciel swej rodziny po tygrysie i lwie, największy zaś na półkuli zachodniej. Jego zasięg występowania rozciąga się od południowego zachodu USA i Meksyku przez Amerykę Środkową na południe do Paragwaju i północnej Argentyny. Ten cętkowany kot fizycznie najbardziej przypomina lamparta, choć zazwyczaj jest większy i ma mocniejszą budowę, natomiast jego zachowanie i siedlisko upodabniają go bardziej do tygrysa. Preferuje gęsty las deszczowy, zajmuje jednak różnorodne siedliska, otwarte, jak i porosłe drzewami. Jest silnie związany z obecnością wody i, podobnie jak tygrys, uwielbia pływać. W znacznym stopniu wiedzie żywot samotnika, oportunistycznego drapieżcy tropiącego swe ofiary i urządzającego na nie zasadzki, zajmującego miejsce na szczycie łańcucha pokarmowego. Jest też gatunkiem zwornikowym, odgrywając istotną rolę w stabilizacji ekosystemu i regulacji populacji zwierząt, na które poluje. Cechuje się wyjątkowo silnym ugryzieniem, nawet w porównaniu z innymi wielkimi kotami. Pozwala mu ono na dziurawienie płyt kostnych opancerzonych gadów i na stosowanie niezwykłej metody zabijania: gryzie zdobycz bezpośrednio w czaszkę pomiędzy oczami, by śmiertelne ugryzienie dosięgnęło mózgu. Należy do gatunków bliskich zagrożenia wyginięciem (near threatened – NT). Jego liczebność obniża się. Zagraża mu fragmentacja środowiska jego życia. Handel międzynarodowy jaguarami bądź częściami ich ciał jest zakazany. Jednak kot nadal często pada ofiarą człowieka, zwłaszcza na tle konfliktów z farmerami w Ameryce Południowej. Choć zasięg jego występowania uległ zmniejszeniu, wciąż jest znaczny. W związku ze swym historycznym zasięgiem jaguar odgrywa znaczące role w mitologiach licznych rdzennych mieszkańców Ameryki, włączając w to Majów i Azteków.

Klasyfikacja i ewolucja

Jaguar jest jedynym przedstawicielem rodzaju Panthera żyjącym w Nowym Świecie. DNA wskazuje, że lew, tygrys, lampart, jaguar, irbis i pantera mglista mają wspólnego przodka, który żył w okresie od przed 6 do 10 milionów lat. W zapisie kopalnym Panthera pojawia się 2–3,8 miliona lat temu. Badania filogenetyczne ogólnie pokazały, że pantera mglista zajmuje w tej grupie pozycję bazalną. Miejsca pozostałych gatunków różnią się w zależności od badania i jeszcze ich nie ustalono. Na podstawie przesłanek morfologicznych brytyjski zoolog Reginald Pocock doszedł do wniosku, że jaguar jest najbliżej spokrewniony z lampartem. Jednakże nie ma jednoznacznych dowodów z badania DNA, które ustalałyby pozycję jaguara wśród innych gatunków z uwagi na zmienność wyników pomiędzy badaniami. Skamieliny wymarłych gatunków Panthera, jak Panthera gombaszoegensis i lew amerykański, pokazują cechy zarówno lwa, jak i jaguara. Analiza jaguarowego mitochondrialnego DNA datuje powstanie linii gatunku na pomiędzy 280 000 a 510 000 lat temu, a więc później, niż wskazywałby to zapis kopalny.

Cykl życiowy

Samice osiągają dojrzałość płciową w wieku około dwóch lat, a samce – trzech bądź czterech. Jaguarowi przypisuje się zdolność do rozrodu na wolności przez cały rok, aczkolwiek liczba urodzeń wzrasta w czasie obfitości zdobyczy. Badania hodowanych w niewoli samców wspierają pogląd o trwającym cały rok rozmnażaniu. Nie występuje sezonowa zmienność w cechach nasienia i zdolności do wytrysku. Jednak w niewoli osiąga się niskie sukcesy rozrodcze. Ruja samicy trwa 6–17 dni, a cały cykl miesiączkowy – 37 dni. Samica zaznacza swą płodność, zostawiając znaki wraz z mikcją, a także nasiloną wokalizacją. Para rozdziela się po kopulacji. Cały ciężar odchowania potomstwa spoczywa od tej chwili na matce. Ciąża trwa od 93 do 105 dni. Jedna samica może urodzić w miocie do czterech kociąt, najczęściej na świat przychodzą dwa. Matka nie toleruje obecności płci przeciwnej po narodzeniu młodych, samce stanowią ryzyko dla ich życia, jako że zachodzi obawa zabójstwa kociąt. Podobne zachowanie występuje też u tygrysów. Kocięta rodzą się ślepe. Zaczynają widzieć po dwóch tygodniach. Odstawienie od piersi następuje po 3 miesiącach, jednak młode pozostają w legowisku, w którym przyszły na świat, przez 6 miesięcy, nim opuszczą je, by towarzyszyć rodzicielce podczas polowań. Pozostają w grupie ze swą matką przez rok, dwa, nim ją opuszczą, by zdobyć własne terytoria. Młode samce początkowo prowadzą życie nomadów, starających się wepchnąć gdzieś pomiędzy swych starszych współplemieńców, zanim uda im się zdobyć własny rewir. Typowa długość życia na wolności szacowana jest na 12–15 lat. W niewoli jaguar żyje do 23 lat. Czyni go to jednym z najdłużej żyjących kotowatych.

Terytorium

Samce obejmują tereny o powierzchni 60–100 km², a samice do 20 km². Wielkość terytorium zależy od warunków środowiska, a szczególnie od ilości pokarmu jaką może dostarczyć tygrysowi. Im mniej pokarmu tym większe terytorium. Terytoria są znakowane moczem, odchodami i wydzieliną gruczołów zapachowych. Znakowanie przyczynia się do ograniczania liczby starć pomiędzy gospodarzem terenu, a przybyszami poszukującymi nowych, nieobjętych we władanie terytoriów. Obszar kontrolowany przez jednego samca może zawierać areały osobnicze kilku samic. Zarówno samce jak i samice obejmują areały osobnicze nienakładające się z areałami innych przedstawicieli tej samej płci. Areał osobniczy samicy jest mniejszy, ponieważ w czasie polowania nie może się ona zbytnio oddalać od miejsca, w którym ukryła swoje młode.

Struktura społeczna

Jak większość kotowatych, jaguar żyje samotnie. Wyjątek stanowią grupy złożone z matki i jej młodych. Osobniki dorosłe generalnie spotykają się jedynie w celu zalotów i współżycia (jednak ograniczona socjalizacja niezwiązana z zalotami jest obserwowana, choć bardzo rzadko). Żyją samotnie na swych wielkich terytoriach. Obszary zajmowane przez samice mierzą od 25 do 40 km². Mogą na siebie zachodzić, choć zwierzęta zazwyczaj unikają się wzajemnie. Terytoria samców są około dwukrotnie większe, mają różną powierzchnię w zależności od dostępności zwierzyny i przestrzeni. Nie zachodzą na siebie. Jaguar drapie, oddaje mocz i kał, by oznakować swe terytorium. Jak inne wielkie koty, jaguar potrafi ryczeć i robi to, by ostrzec i przepędzić konkurentów dybiących na jego terytorium i samice. Na wolności obserwowano intensywne wybuchy przekrzykiwania się . Ryk jaguara często przywodzi na myśl powtarzające się kaszlnięcia. Zwierzę potrafi też miauczeć i mruczeć[34]. Może dochodzić do walk samców o rozród, zdarzają się one jednak rzadko. Na wolności obserwuje się u nich zachowania służące unikaniu agresji. Jeśli już się zdarzy, konflikt typowo dotyczy jednak terytorium. Rewir samca może zawierać w sobie tereny dwóch albo i trzech samic. Nie będzie on tolerował wtargnięć innych dorosłych samców. Jaguara często opisuje się jako zwierzę nocne, jednak szczyty jego aktywności przypadają na zmierzch i świt. Obie płcie polują, ale samce odbywają każdego dnia dalsze podróże niż samice, stosownie do swych większych terytoriów. Jaguar może polować za dnia, jeśli zwierzyna jest dostępna. Jest względnie energicznym kotowatym. Spędza aktywnie aż 50–60% czasu. Jego nieuchwytna natura i niedostępność większości z preferowanych przezeń habitatów czynią go trudnym w obserwacji..